Trudne wyrazy na wycieczkach

Czytając o zabytkach i atrakcjach turystycznych często trafiam na trudne wyrazy, dlatego dla siebie zrobiłam tłumaczenie z trudnego na nasze, może wam się też przyda.

monopter - każdy budynek rotundowy bez ścian, otoczony kolumnadą spiętą dachem. Na zdjęciu Monopter w Dobrzycy k. Jarocina szlak 41

stalle – drewniane lub kamienne ławki ustawione w prezbiterium. Często bardzo bogato zdobione, poprzedzielane na pojedyncze siedziska. Miały zazwyczaj wysokie oparcia, często z baldachimem, klęczniki obudowane z przodu.

tambur - in. bęben -wieloboczna, eliptyczna lub cylindryczna część budynku, stanowiąca podbudowę pod kopułą, hełmem lub latarnią przeważnie z oknami.

kościół orientowany - prezbiterium kościoła jest od wschodu (oriens łac. - wschód). Nie ma czegoś takiego jak kościół orientowany na zachód. Może być kościół orientowany odwrotnie. Niepoprawne jest też kościół orientowany na wschód bo to masło maślane.

ryzalit -  jest to wysunięta poza lico ściany, nie wydzielona jednak z budynku część, tworząca z budynkiem jedną całość. Ryzalit prowadzony jest od fundamentów aż po dach.










Często mylony z ryzalitem jest wykusz. Tymczasem wykusz jest nadwieszoną częścią budynku, składającą się z trzech lub pięciu ścian, z wmontowanymi dużymi oknami.

alkierz - narożnik, zwykle na rzucie kwadratu lub prostokąta, wyraźnie występujący z bryły budynku, z odrębnym dachem, niekiedy wyższy od korpusu głównego i wówczas zwany wieżą alkierzową. Na zdjęciu dwór w Studzieńcu- szlak 19

krenelaż - inaczej blanki - zwieńczenia murów obronnych i baszt tzw. zębami – merlonami pomiędzy którymi znajduje się wolna przestrzeń tzw. miedza

Attyka - górny element budynku w postaci ścianki, balustrady lub rzędu sterczyn osłaniający dach. Pełni dwojaką funkcję: estetyczną jako architektoniczny element dekoracyjny oraz użytkowo-konstrukcyjną jako zabezpieczenie sąsiednich budynków przed przeniesieniem się ognia w przypadku pożaru.

dach mansardowy -typ dachu łamanego, w którym każda z połaci składa się z dwóch części: górnej - o mniejszym kącie nachylenia oraz dolnej - stromej, co zwiększa możliwości użytkowania poddasza. Dach mansardowy może być dachem dwu- lub czterospadowym.

mansarda - inaczej facjata, mieszkanie znajdujące się w kondygnacji strychowej, w którym wydzielone są ściany przenikające przez połać dachu, formując nadbudowę nad kondygnacją budynku.

lukarna - okno doświetlające poddasze

wole oko - małe, okrągłe lub owalne okienko, w górnej części kondygnacji, w szczycie budynku, nad drzwiami lub oknami, czasem we wnętrzu.  Służyło do dodatkowego, czasem pośredniego, oświetlenia pomieszczeń.

szachulec - typ ściany szkieletowej drewnianej, której wypełnienie stanowi glina wymieszana z sieczką, z trocinami lub wiórami

mur pruski - rodzaj ściany szkieletowej drewnianej wypełnionej murem z cegły. Na zdjęciu  mur pruski w kamienicy przy Rynku Wildeckim. szlak 5. Jeśli mur pruski jest otynkowany trudno go odróżnić od szachulca.

bonie - służą do podkreślania naroży, obramowania otworów i dekoracji kątów wewnętrznych różnych konstrukcji budowlanych. Boniowane boki kamienicy przy ul. Sikorskiego.

kroksztyn - element podtrzymujący np. wykusz, gzyms, osadzony w ścianie i wydatnie z niej wystający. Kroksztynem jest również zakończenie belki stropowej, wystającej przed elewację  budynku. Nazwa ta jest używana przy przynajmniej dwóch takich elementach; pojedynczy element nazywany jest wspornikiem. Na zdjęciu kroksztyny na kamienicy przy ul.Chłapowskiego.

portal - ozdobne obramowanie wejścia/ Na zdjęciu wejście boczne kościoła Bożego Ciała ul. Krakowska

portyk - część budynku na planie prostokąta z jednym lub kilkoma rzędami kolumn, które wspierają dach, otwarta co najmniej z jednej strony, najczęściej jedno- lub dwukondygnacyjna.
Na zdjęciu: portyk w kościele Dominikanów przy Alei Niepodległości w Poznaniu.

fronton - niski szczyt nad portykiem, o różnym kształcie, ograniczony krawędziami bocznymi dachu dwuspadowego.

tympanon -  wewnętrzne pole frontonu, gładkie lub wypełnione dekoracją rzeźbiarską

Supraporta – ozdobna płycina nad drzwiami, wypełniona płaskorzeźbą lub malarstwem.Na zdjęciu: w kamienicy ul. Czajcza

pilaster - lokalne pogrubienie ściany w formie płaskiego filara ustawionego przy ścianie, nieznacznie występującego przed lico ściany. Pełni on zarówno funkcję konstrukcyjną, jak też dekoracyjną. Może stanowić część obramienia otworów okiennych lub drzwiowych.

apsyda - pomieszczenie na rzucie półkola, półelipsy lub wieloboku, dostawione do bryły świątyni i otwarte do jej wnętrza. Na zdjęciu: absyda w kościele romańskim w Gieczu - szlak 29

transept - nawa poprzeczna, część kościoła, nawa prostopadła do osi kościoła, położona pomiędzy prezbiterium, a resztą jego budynku

Wirydarz - kwadratowy lub prostokątny ogród umieszczony wewnątrz murów

Ryngraf  – rodzaj medalionu, zwykle w kształcie tarczy z rysunkiem o tematyce religijnej, czasem heraldycznej











A

otomana -kanapa turecka, wyściełana, z poduszkami i bocznymi wałkami zamiast poręczy oraz miękkim oparciem

szezlong - rodzaj kanapy w kształcie wydłużonego fotela, którego charakterystycznym elementem jest wezgłowie i oparcie umożliwiające przybranie półleżącej pozycji

Alkowa – ozdobnie wydzielona z pokoju sypialnego wnęka bez okna, w której stoi łóżko.

Amfilada - kilka pomieszczeń jedno za drugim połączonych drzwiami na przestrzał

Eklektyzm - łączenie  różnych elementów i treści z różnych stylów, epok i kierunków artystycznych,

Gazon - duży, ozdobny trawnik w kształcie prostokąta, koła lub owalu znajdujący się na podjeździe do pałacu lub dworu, otoczony wokół drogą dojazdową kończącą się bezpośrednio przed wejściem do rezydencji.

Empora -  kondygnacja o charakterze antresoli, usytuowanej nad kruchtą lub nadwieszonej nad głównym wejściem do świątyni, głównie miejsce dla organów. Empora może otaczać cały kościół.

manswerk - dekoracyjne wypełnienie górnej części okna .

putto - motyw dekoracyjny przedstawiający aniołka lub pulchnego małego chłopca

Miasta lokowane na Prawie Magdeburskim mają wyraźny rynek z miejscem dla ratusza, a od niego w miarę regularną sieć ulic, przecinających się pod kątem prostym. Powierzchnię miasta dzielono na działki budowlane w kształcie prostokątów, które do ulic przylegały krótszymi bokami. Dlatego zdarzają się kamienice, które mają tylko dwa okna na każdym piętrze. Właściciel dwóch sąsiednich działek mógł wybudować dom z szerokim czterookiennym frontem. Na zdjęciu: Stary Rynek poznański.

Miasta lokowane na Prawie Lubeckim zamiast rynku mają szeroką ulicę. Głównie stosowano to w miastach portowych.

Kolumny doryckie w kaplicy przy kościele Bożego Ciała.

Kolumny jońskie w kościele Dominikanów w Poznaniu.

Kolumny korynckie przy wejściu do Akademika UAM przy Alei Niepodległości.

erygowanie  świątyni -(łac. erigio-wznoszę) dawniej ufundowanie, obecnie założenie, powołanie do działania.

kordegarda- odwach, wartownia – budynek, w którym stacjonowały wszelkiego rodzaju oddziały wojskowe oraz warty garnizonowe i policyjne, wraz z całym zapleczem.

ordynacja - ustanawiano by zapobiec rozdrobnieniu majątku
ordynat - zobowiązany był utrzymywać rodzinę, siostrom zapewnić posag a braciom wykształcenie,
seniorat -ordynację przejmował najstarszy członek rodziny
majorat - ordynację przejmował najstarszy syn
minorat - majątek dziedziczył po ojcu najmłodszy syn
primogenitura - majątek mógł przejąć tylko  syn pierworodny.